Бүгін біз тұрғын үй саясатын реформалау мәселелері жөніндегі заңды қарастырамыз: тұрғын үйге есепке алу және жекешелендіру тәртібі мен құқықтары. Бұл заң қазақстандықтар үшін өте маңызды, себебі аталмыш заң тұрғын үй алу немесе сатып алу, оны дұрыс рәсімдеу тәртібін, жеңілдіктер мен жалға алу аспектілерін өзгертеді.
2020 жылы Төтенше жағдай жөніндегі мемлекеттік комиссияның қорытынды отырысында Мемлекет басшысы «Қазақстан тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» негізінде тұрғын үй мәселелерін шешуге қолдау көрсететін толыққанды институт – «Отбасы банк» құруды тапсырды. Бұл банк орталықтандырылған түрде тұрғын үй есепке алу, есепке қою және бөлу функцияларын жүзеге асырады.
Ағымдағы жылдың қазан айында ҚР Парламенті «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне тұрғын үй саясатын реформалау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңды қабылдады.
Кейін Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі тұрғын үй саясатын реформалау мәселелері жөніндегі заң жобасын әзірледі. Алайда, заң Мемлекет басшысы қол қойғаннан кейін ғана күшіне енеді.
Бұл заң жобасы тұрғын үй саясатын орталықтандыру, халықты тұрғын үймен қамтамасыз етуді арттыру, тұрғын үй алу рәсімдерін оңтайландыру және тұрғын үйді әділ бөлу механизмін енгізу мақсатымен қабылданды.
Бірінші кезекте, жергілікті атқарушы органдардың тұрғын үйді есепке алу және бөлу функциялары Отбасы банкке берілетінін атап өту керек.
«Отбасы банк» тұрғын үй саласындағы мемлекеттік саясатты дамыту институтына айналады. Бұл ретте банк акционерлік қоғам түрінде екінші деңгейлі банк ретінде қызметін жалғастырады.
Берілген функциялар ашықтық принципін сақтай отырып жүзеге асырылады. «Отбасы банк» сайтында тұрғын үйге мұқтаж азаматтардың және мемлекеттік қолдау алғандардың тізімдері жарияланып отырады. Сондай-ақ, тұрғын үй алу рәсімдерін автоматтандыру және жеңілдету бойынша тұрақты жұмыс жүргізіледі.
Есепке қою және мемлекеттік қолдау шараларын бөлу мемлекеттік мәліметтер базасымен біріктірілген әрі автоматтандырылған жүйеде жүзеге асырылады. Бұл ретте үкімет тұрғын үйді сатып алу және құрылыс арқылы қамтамасыз етуді жалғастырады. Функцияларды беру үшін алты айлық өтпелі кезең қарастырылған. Өтпелі кезең ішінде үкімет кезекте тұрған азаматтардың тізімдерін түгендеп, «Отбасы банкке» тапсырады.
«Отбасы банк» үкімет алынған кезектегі азаматтардың тізімдерін біртұтас базаға біріктіреді. Өтпелі кезең аяқталғанға дейін МИО-ға берілген өтініштер үкімет қызметкерлері тарапынан бұрынғы заңнамалық нормаларға сәйкес қаралады.
Бұл функциялардың орталықтандырылуы «бір терезе» қағидасын қолдануға мүмкіндік береді. Енді тұрғын үйге мұқтаж мәртебесін растау, кезекке тұру және несие алу үшін бірнеше масанға барып жүгінудің қажеті жоқ.
Жаңа заң жобасына сәйкес, тұрғын үйді кезекке қою күні мен кіріс деңгейіне байланысты бөлу тәртібі енгізіледі. Кезекте ұзақ тұрған азаматтар бірінші кезекте қамтамасыз етіледі.
Кіріс деңгейіне байланысты кезекте тұрған азаматтарға жалдық төлемдерді субсидиялау, жалға алынған тұрғын үй немесе «Бақытты отбасы», «Шаңырақ», «Отау», «Наурыз» сияқты жеңілдікпен ипотекалық несиелер түрінде мемлекеттік қолдау шаралары ұсынылады.
Сонымен қатар, кейбір әлеуметтік топтар үшін бірінші кезекте жалға алынған және несиелік тұрғын үйдің кемінде 70%-ын беру көзделеді. Бұл санатқа мыналар кіреді:
– Екінші дүниежүзілік соғыс ардагерлері;
– жетім балалар;
– көп балалы аналар мен отбасылар;
– бірінші және екінші топтағы мүгедектер;
– мүгедек балалары бар отбасылар;
– Екінші дүниежүзілік соғыс ардагерлері;
– басқа мемлекеттердегі әскери ұрыс қимылдарының ардагерлері;
– Күйеуінен не асыраушысынан айырылғандар.
Бұрын мемлекет есебінен салынған жалдық және несиелік тұрғын үй алған азаматтар қайтадан кезекке тұра алмайды.
Алайда, қолданыстағы заңнамаға сәйкес, көп балалы отбасылар, жетім балалар, бірінші және екінші топтағы мүгедектер, мемлекеттік қызметшілер, бюджеттік мекеме қызметкерлері сияқты санаттарға кезекке тұру құқығы беріледі. Осылайша, тұрғын үйге мұқтаж барлық азаматтарға есепке тұру құқығы беріледі.
«Отбасы банк» негізінде тұрғын үймен қамтамасыз ету орталығы құрылып, оған тұрғын үйге мұқтаж барлық азаматтар енгізіледі. Бұл орталық азаматтардың тұрғын үймен қамтылуы туралы біртұтас ақпараттық база болады және мемлекеттік мәліметтер базасымен біріктіріледі.
«Отбасы банк» интернет-ресурсында кезекке тұрған және мемлекеттік қолдау алған азаматтардың тізімдері ай сайын жарияланып отырады.
Барлық өтініштер онлайн түрде қабылданады, бұл тіркеу және есепке алу үдерістерінің ашықтығын қамтамасыз етеді.
Жалдамалы тұрғын үйді жекешелендіру туралы айта кетсек, жаңа заң бұрын берілген сатып алу құқығынсыз жалдық тұрғын үйлерді жекешелендіру құқығын береді. Қолданыстағы заңнамаға сәйкес сатып алу құқығынсыз берілген жалдамалы тұрғын үй, сондай-ақ апатты жағдайдағы тұрғын үйдің орнына берілген тұрғын үй жекешелендірілмейді.
Қазіргі уақытта сатып алу құқығынсыз жалдамалы тұрғын үйлерде шамамен 55 мың адам тұрады. Олардың көпшілігі әлеуметтік әлсіз топтардан: көп балалы отбасылар, жетім балалар және т.б. Бұл үйлерді сатып алу құқығы қалдық құнымен беріледі.
Жекешелендіру тәртібі өзгеріссіз қалады: қалдық құны бойынша, негізгі құнынан 2% физикалық тозу есебімен, 30% бастапқы жарна төлеу шартымен 10 жылға дейін бөліп төлеу мүмкіндігімен беріледі. Бұл талаптар заңның ресми жарияланған күнінен бастап 10 күннен кейін күшіне енеді.
Заң күшіне енгеннен кейін азаматтар тұрғын үйді жекешелендіру үшін үкіметке жүгінуге құқылы болады. Бірақ, жекешелендіру құқығы міндет емес екенін атап өткен жөн. Азаматтарды жекешелендіруге мәжбүрлемейді.
Осылайша, тұрғын үй саясатын реформалау жөніндегі заңның негізгі аспектілері: МИО функцияларын «Отбасы банкке» беру, тұрғын үйді есепке қою күні бойынша бөлу тәртібі, тұрғын үйге мұқтаж барлық азаматтарға есепке тұру құқығын беру және бұрын берілген сатып алу құқығынсыз жалдамалы тұрғын үйлерді жекешелендіру құқығын енгізу.
