Цифрлық технологияларды жол құрылысы және пайдалану саласына енгізу қауіпсіздікті елеулі түрде арттырады.
Зерттеуде атап өтілгендей, елімізде жұмыс істеп тұрған көлік құралдарының саны қарқынды өсіп келеді. Осы жылдың сегіз айында Қазақстан автомобиль одағының мәліметі бойынша 119,2 мың машина сатылды.
Осыған байланысты жол қауіпсіздігін арттыру міндеті маңызды болып отыр, бұл мәселені шешудің екі жолы бар: инфрақұрылымды жақсарту және жолдарды салу мен пайдалану мониторингін жүргізу үшін жаңа технологияларды енгізу. Бұл туралы президент Қасым-Жомарт Тоқаев атап өтті.
Ол жолдарды, соның ішінде қалаішілік жолдарын салу және жөндеу туралы ақпаратты көрсететін бірегей цифрлық платформаны іске қосуды тапсырды. Сонымен қатар, президент инфрақұрылымға интеллектуалдық жүйелерді енгізудің қажеттілігін көрсетті.
Құжатта осы саланы автоматтандырудың қажеттілігі технологиялардың қарқынды дамуы мен көлік желілеріне жүктемелердің артуымен байланысты екендігі көрсетілген. IT-шешімдерді енгізу жол жүйесін басқаруды тиімді, қауіпсіз және экономикалық тұрғыдан тиімді етеді деп күтілуде.
Қазақстанда аталмыш сала бойынша маңызды жобалар да қарастырылған. Дегенмен, кешенді дамуды қамтамасыз ету үшін жобаларға жауапты мамандарды анықтау қажет.
Бұл сұрақта министрлік маңызды рөл атқарады, себебі ол цифрландыру бойынша ауқымды жобаларды бастау үшін жеткілікті ресурстар мен өкілеттіктерге ие.
Мемлекеттік органдар жол саласын автоматтандыруға құқықтық негізді қамтамасыз ететін заңнамалық бастамаларды енгізе алады, соның ішінде: жол қозғалысын басқару жүйелері, жолдардың жағдайын дрон мен сенсорлы белгілеу құралдары арқылы мониторингтеу, инфрақұрылымды бақылауды автоматтандыру стандарттарын жасау.
Негізгі IT-инфрақұрылымды құру үшін мемлекеттік инвестициялар қажет. Бұл смарт светофорлар, автоматтандырылған жол қозғалысын бақылау және мониторинг жүйелері сияқты жобаларды қамтиды.
Мемлекеттік органдар, сондай-ақ, жекеменшік мекемелермен серіктестікті дамытуға көмектесіп, инвестиция тарту және инновациялық технологияларды енгізу үшін жағдай жасай алады.
Сонымен қатар, жол саласын цифрландыру терең ғылыми зерттеулер мен білікті мамандарды даярлаусыз мүмкін емес. Сондықтан білім беру және ғылыми-зерттеу институттарының, яғни білім саласының қатысуы маңызды.
Университеттер мен ғылыми институттар жаңа технологиялар, басқару жүйелері және үлкен деректерді талдау саласында фундаменталды зерттеулермен айналыса алады. Бұл болашақта автоматтандыру үшін практикалық шешімдердің негізі болады. Бірлескен жобалар шеңберінде олар инфрақұрылымға заманауи шешімдерді енгізуде ғылыми негіздеме мен қолдау көрсете алады.
Бүгінгі күні Қазақстанда үш ірі салалық ұйым бар. Олар өздерінің IT-шешімдерін енгізуде: «ҚазАвтоЖол» (халықаралық және республикалық маңызы бар автожолдарды басқару бойынша ұлттық оператор), Қазақстандық жол ғылыми-зерттеу институты (жол құрылысы және пайдалану саласындағы зерттеулер мен әзірлемелермен айналысатын жетекші ғылыми ұйым) және Ұлттық жол активтері сапа орталығы (автожол жобаларының сапасын бақылау). Барлық ұйымдар министрлікке қатысты.
Сонымен қатар, «ҚазАвтоЖол» үш жобаны іске асыруда:
– Автоматтандырылған төлем жүйелері ақылы жолдардан өту уақытын жылдамдатып, өткізу қабілетін арттырып, қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Дегенмен, бұл шешім тек жаңа ақылы жол нысандарында ғана қолданылып отыр. «Астана – Щучинск» және «Алматы – Қонаев» жолдарында әлі күнге дейін ескі және қауіпті төлем жүйесі жұмыс істейді.
– «Sapar» мобильді қосымшасы жүргізушілерге объектілердің жағдайы, жол оқиғалары және жол бойындағы қызметтер туралы өзекті ақпаратпен қамтамасыз етеді.
– «Қауіпсіз жолдар» жобасы жылдамдықты автоматты бақылау және көлік құралдарының салмағын тексеруді қамтиды, бұл зақымданулардың алдын алуға және қауіпсіздікті арттыруға бағытталған.
Ұлттық орталықтың екі өнімі бар:
– Жол материалдарын тексеруді автоматтандыруға арналған цифрлық жүйе- KazRoadLab. Бұл жүйе адами фактор әсерін азайтып, нәтижелердің дәлдігін арттырады.
– Мамандарға арналған виртуалды оқыту құралы да әзірленген. Бұл оқу платформасы жол саласының мамандарына сынақтарды өткізу мен деректерді талдау әдістерін үйренуге интерактивті модульдер ұсынады. Оқу құралы кәсіби даярлықты жетілдіруге көмектесіп, мамандардың жұмыс сапасын қамтамасыз етеді.
Қазақстандық жол ғылыми-зерттеу институты (КаздорНИИ) бес өніммен айналысады:
1. Көпірлерді пайдалану басқару жүйесі (КПБЖ), бұл республикадағы барлық объектілер мен өткелдер туралы ақпаратты цифрландыруға арналған. КПБЖ-ге жобалық-техникалық сипаттамалар, 3D-сканерлеу, техникалық жағдайды бағалау, деформациялар мен жөндеу туралы мәліметтер енгізіледі. Платформа әр объект бойынша есептерді автоматты түрде қалыптастырады, жөндеу мерзімдері жақындағаны туралы ескертеді және бюджет жоспарын жасауға көмектеседі.
2. Көше-жол желісін басқару жүйесі, бұл көше-жол инфрақұрылымы туралы деректерге қашықтан қолжетімділікті қамтамасыз етеді.
3. 3D-сканер негізінде құрылған автожолдардың цифрлық көшірмесі, бұл жолдардағы өзгерістерді болжауға және инфрақұрылымды бұзбай, жағдайды жақсарту үшін шешімдер табуға көмектеседі. Бұл шығындарды азайтып, объектілердің қауіпсіздігін және сапасын арттырады.
4. Jolshy- жол саласының мамандары туралы ақпаратты қамтитын база. Бұл база университеттердің түлектерінен бастап, саладағы барлық мамандар туралы мәліметтерді жинайды. Кадрлар туралы (квалификация, жұмыс тәжірибесі және т.б.) ақпаратты көрсету үшін Enbek.kz және eLicense.kz платформаларымен интеграция жүзеге асырылады, сондай-ақ мамандарға деген сұраныс туралы статистикалық деректер беріледі.
Жол құрылыс материалдары мен жаңа технологиялардың базасы. Бір платформада жол құрылысына қажетті материалдар, технологиялар және құралдар туралы барлық расталған ақпарат жинақталған.
Бұл база тас кеніш пен асфальт-бетон зауыттарының ГИС-карталарын, алынған материалдардың сынау хаттамаларын, жыл сайынғы инспекция нәтижелері бойынша сәйкестік пен сапа рейтингін, Қазақстанның нақты климаттық аймақтарына қолданысқа ұсынылған жаңа технологиялардың тізімін, жол құрылысында қолданылатын минералды ұнтақ пен цемент өндірушілерінің сынау нәтижелері, аккредиттелген зертханалардың орналасу, байланыс, аккредиттеу сертификаттары мен қызмет саласы туралы мәліметтерді қамтиды. Сонымен қатар, жол қозғалысының қауіпсіздігін қамтамасыз ететін техникалық құралдар, машиналар мен механизмдер де енгізілген.
Мұндай платформада тапсырыс беруші, орындаушы, инженер немесе жобаның авторы климаттық және басқа да шарттарға сәйкес ең қолайлы құрылыс материалдарын таңдауға мүмкіндік алады. Бұл жобаларды жүзеге асыруды ашық етеді.
Құжатта аталған жобалар арқылы Қазақстан жол саласы бойынша жаңа шешімдерді енгізуде көшбасшы бола алатыны атап өтілген.
Сонымен қатар, осы саладағы цифрландырумен кімнің айналысуы қажет екендігіне мұқият қарау керек, себебі үш ұйымның да мықты жақтары бар.
«ҚазАвтоЖол» -ақылы жолдарды басқару және өткізу қабілетін жақсарту үшін технологияларды енгізу бойынша тәжірибеге ие.
Ұлттық жол активтері сапа орталығы (НЦКДА) – жолдардың сапасын бақылауға жауап береді, бұл оларға инфрақұрылымның жағдайын бағалауға және қауіпсіздігін қамтамасыз етуге арналған автоматтандырылған жүйелерді енгізуге мүмкіндік береді.
Қазақстандық жол ғылыми-зерттеу институты (КаздорНИИ) ғылыми-зерттеу институты ретінде автожолдардың цифрлық көшірмелері мен көпірлерді басқару жүйелері сияқты инновациялық технологияларды әзірлейді және енгізеді.
Осыған байланысты барлық қатысушылардың, мемлекеттік органдар мен жекеменшік мекемелер күштерін бақылау мен бағдарлау қажет. Әрбір қатысушы жол инфрақұрылымын дамытуға өз ресурстары мен мүмкіндіктерін пайдалана отырып, үлес қосуға мүмкіндігі бар.
Барлығы автопарктің дамуын реттеуі және қауіпсіз әрі сапалы қозғалысты қамтамасыз етуі тиіс.
Сонымен қатар, бақылау жұмысын тәуелсіз ғылыми ұйымға беру қажет, оның әзірлемелері жол шаруашылығына заманауи технологияларды интеграциялауда ұзақ мерзімді нәтижелерді қамтамасыз ете алады. Бұл КаздорНИИ-нің мердігерлермен жұмыс істемейтіні, жолдарды қабылдауға тікелей қатыспайтынымен байланысты. Сондықтан институт бейтарап шешімдер қабылдай алады, тәуелсіз бағалау жүргізе алады және мердігерлерге тәуелсіз шешімдер енгізе алады. Бұл оны қауіпсіздік пен тиімді басқаруды қамтамасыз ететін ауқымды цифрлық жобаларды жүргізуге ең қолайлы кандидат етеді.
Онымен қоса, КаздорНИИ халықаралық стандарттау ұйымының ISO TK 241 «Автожолдардың қауіпсіздігі» техникалық комитетінің белсенді қатысушысы ретінде анықталды. Ол көлік саласында жаңа халықаралық стандарттарды, яғни 39003 және 39004 стандарттарын әзірлеу және жаһандық енгізу бойынша жұмыстар атқарады. Бұл стандарттар жаңа интеллектуалды және автономды технологиялардың дамуы жағдайында жол-көлік оқиғаларының санын азайтуға бағытталған.
Бұл кезеңде технологияларды енгізудің бағаның қымбаттауы мен мемлекеттік органдардың жекеменшіктермен өзара әрекеттесуіндегі проблемаларды ескеру қажет. Бұл бюджеттің шектеулігіне байланысты жобаларды жүзеге асыруды қиындатады, сонымен қатар уақыт жағынан қиындықтар мен функциялардың көбеюіне әкелуі мүмкін.
Сондай-ақ, цифрлық жүйелерді енгізу кезінде кибершабуылдар қаупін және ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету қажеттілігін ескеру маңызды. Бұл қосымша ресурстар мен біліктілікті талап етеді.
