Тұйықсу мұздығынан бастау алатын Кіші Алматы өзенінің арнасы соңғы он-он екі мың жылда қалыптасқан. Бұл-мұздық дәуірі аяқталғаннан бері табиғаттың ұзақ уақыт бойы жасаған жұмысының нәтижесі. Бірақ қазіргі заманның адамдары бұл тарихи ландшафтты, экологиялық талаптарды елемей, қазіргі функционалдық қажеттілікке сай өзгертуге дайын.
Аталмыш тарихи ландшафттың тағдыры.
Кіші Алматы өзенінің арнасын жақсарту жұмыстары қала ішінде 1940-шы жылдардың соңында жүргізілген. Жағалаулар өзен арнасынан алынған ірі тастармен қапталған. Тастар арасын бекіту үшін көлденең орналасқан көлденеңінен ағаштан жасалған құрылымдар пайдаланылған, ол кей жерлерде бірнеше метрге дейін биіктеген. Тастардың арасына бекіту үшін қалың бұтақтардан жасалған қысқа ағаштар орнатылған, олар арқылы өзен арнасынан оңай шығып кетуге болатын.
Бірқатар қалалық аңыздар бойынша, бұл жұмыстарды Алматыда жұмыс істеген жапондық тұтқындар жүргізген екен.
Алматыда 1960-жылдары қала құрылысы қарқындап, өзеннің жағалаулары қазаншұңқырдан алынған топырақпен толтырылып, бұрынғы тас құрылысы жойылған. Кейін, 20-шы ғасырдың соңында және 21-ші ғасырдың басында, қала тұрғындары өзен арнасын түрлі қоқыс пен күл-қоқысқа толтырып, оны ластай бастады. Ал бүгінгі таңда инженерлік өзгерістер кезеңі келіп жетті.
Енді өзен арнасы бетонмен қапталып, табиғи су арнасы жай ғана су өткізу жүйесіне айналмақ. Бұл процесс мыңдаған жылдар бойы қалыптасқан табиғи ландшафтты жойып, оның орнына тек бетон мен техникалық құрылымдар қалдырады.
Мен басқа таулы аймақтарда өзен арналарын ретке келтіру жұмыстарын қалай жүргізетінін көрмеппін. Иә, тасқын судың қаупі болуы мүмкін, сондықтан жағалауларды бекіту және бетонмен қаптау қажет.Бірақ,арна өзінің табиғи түрінде сақталуы тиіс еді. Судың арна бойымен тас пен құмның үстімен ағуы, тұнбаға батпай, гүлденбей, оттегімен байып ағуы керек. Жағалауларда жайқалып өскен өсімдіктер аймағы болып, құстар мен басқа тіршілік иелеріне пана болар еді. Сөйтіп, өзен табиғи күйінде қала беріп, тұрғындарға табиғаттың тазалығын еске салып, қуаныш сыйлар еді.
Мен бақытты адаммын — маған есімде сақтарлық сәттер бар. Мен Малая Алмаатинка өзенін оның табиғи жағдайында көрдім. Таза суда, алаңсыз жүзуге болатын, ересектер мен балалар түрлі бөгеттер жасап, ойындар ұйымдастыратын. Қазір кім сенеді, бірақ 1960-жылдардың басында қала аумағында (иә, қала ішінде!!!) ондатрлар, жыландар, балықтар, су жәндіктері мен басқа да тіршілік иелері жайқалып жүр еді. Мен оны өз көзіммен көрдім.
Ал қазір мұның енді ешқашан болмайтыны анық. Тек мұздықтар қайтадан өсе бастаса, табиғатқа өзінің алғашқы тазалығын қайтаруы мүмкін.
Андрей Старков, FB
