Жоба нәтижесінде екі су қоймасының жойылу қаупі бар. Актобе Таймс хабарлағандай, 7 шақырымдық қазба орнын салу барысында Қауылжыр өзенінің жағалары мен түбін 12 жыл бойы бұзуды жоспарлап отыр. Осы уақыт ішінде өзеннен 230 мың текше метр құм мен қиыршық тас алынады. Су ресурстарын қорғау инспекциясы Қауылжырда су қорғау аймақтарының белгіленбегенін мәлімдеді.
Ақтөбе облысын шөлге айналдыруды көздеп отырғандай көрінеді. 16 қыркүйекте @aktobe_times тілшілері Ақтөбе су қоймасынан миллиондаған текше метр судың төгілгенін анықтады. «Казводхоз» су бөгетін жөндеу үшін басқа жол таппаған. Бір айдан кейін Қауылжыр өзенін жою жоспарлары туралы ақпарат келді.Қауылжыр өзені Шалқар көлін сумен қамтамасыз ететінін ескеру қажет.
Өзен бойында үлкен қазба орнын қазу өзеннің тарылуына әкеледі. Барлығы құм мен қиыршық тас алу үшін орындалмақ.
Тілшілер жоба туралы қорқынышты жоспарды талдау арқылы білді. Жергілікті өндірушілер 2022 жылдан бері Қауылжырда құм өндіру жоспарларын қарастырып келеді, ал 2024 жылға қарай бұл жоспарлар нақты бағытқа айналды.
1 қазанда Ақтөбелік «KMD Group» компаниясы «Ұлпан» кен орнында құм-қиыршық тас қоспасын өндіру жобасы бойынша хабарлама ұсынды. 40 шақырым жердің кімге берілгені белгісіз. Компания басшылығы жарияланған құжаттарда Ақтөбе облысының Индустриалды-инновациялық даму басқармасының хабарламасына сүйеніп, өндіру құқығына ие екенін айтты.
Қауылжыр өзенінің жағаларын бұзу 2024 жылдан 2036 жылға дейін жоспарлануда. Жыл сайын 19 мың текше метр құм мен қиыршық тас алынады. Нәтижесінде 12 жылда Қауылжыр арнасынан 230 мың текше метр топырақ алынады.
Техникалық қажеттіліктер үшін көп мөлшерде су қажет болады. Қазба орнына суды алыстан тасымалдайтынына сену қиын, бәлкім, Қауылжырдың су ресурсын пайдалану мүмкін.
Орны толмас зиян келмек
Шалқар мен Ақтөбе экоқорғаушылары жобадан хабардар болғанда, Қауылжыр өзені үшін қатты алаңдады.
— Бұл сөзсіз, Қауылжырға орны толмас зиянын тигізеді – дейді Ақтөбе және өңірдің экологиялық қауымдастығының негізін қалаушы Александр Мандрыкин. — Бұл жобаның жүзеге асуына жол беруге болмайды!
— Қауылжырда құм өндіруге рұқсат бергендер өз халқының қас жауы! — дейді Шалқар белсендісі.
Экопорталда жарияланған құжаттарға сәйкес, 18 қыркүйекте «KMD Group» компаниясының басшылығы Жайық-Каспий бассейндік инспекциясынан жауап алды. Бөлім: «Ұлпан кен орнында Қауылжыр өзені бар, бірақ оның су қорғау аймақтары мен жолақтары белгіленбеген» деп хабарлады. Яғни, өзен де, су да бар, бірақ оларды қорғауға ешкім ниет білдірмейді.
Екі су қоймасын жою қаупі бар
Қауылжыр өзені өңір үшін өте маңызды . Бастауы Мұғалжар тауының шығыс беткейіндегі бұлақтардан алып, Шалқар көліне құяды.жылдар бойы қиыршық тас зауыттары бұл өңірге зиянын тигізуде. Егер өзен суын тасымалдауды тоқтатса, көлдің жойылуқаупі бар. Бұл ақпаратты Ақтөбелік ғалымдар мен экобелсенділер зерттеулерінде растады
2021 жылы «АТ» тілшісі Артур Жумабаев пен экобелсенді Александр Мандрыкин Қауылжырдың жағдайын тексеру үшін экспедицияға қатысты. Олар өзен бастауынан Шалқарға дейінгі ахуалды зерттеді.
Экобелсенді, Александр Мандрыкин 2021 жылдың сәуірінде Қауылжыр өзенін зерттеуге арналған экспедицияға қатысты.
Ол кезде Шалқар көлінің жағдайы өте нашар еді. Мол ағын су мен бөгеттердің болмауы Қауылжыр өзенінің көлді құрғатуына себеп болды. 2023 және 2024 жылдары қарлы қыс пен ағын судың арқасында көл қайта толды. Бірақ, оның жағдайы тұрақты емес. Егер алдағы жылдар құрғақ болса, көлдің тағдыры қайтаушығуы мүмкін.
Ақтөбе облысының билігі бұл мәселені ескеріп, Каулжырды қорғауға ниет білдірді. Олар гидропостар орнатуды, арнаны тазартып, жағалауға ағаш отырғызуды жоспарлады. Сонымен қатар, өзен бөгеттері мен су тоғандарының заңдылығын тексеру көзделді. 2022 жылдың ақпанында сол кездегі облыстық табиғи ресурстар басқармасының басшысы Ануарбек Бермағамбетов аталмыш жоспартуралы «АТ» тілшісіне хабарлады. Жоспардың жүзеге асқаны әзірге белгісіз. «АТ» тілшілері облыс басқармасын жауап күтуде. Қазіргі уақытта Ануарбек Бермағамбетов экология министрлігінің Орманды қорғау, бақылау және қорғау бөлімшесін басқарады.
Қауылжыр өзенінде құм мен қиыршық тас өндіру жобасы бойынша шешімді Экологиялық реттеу және бақылау комитеті қабылдайды. Комитетті Ерболат Кожиков басқарады. Ол бірнеше жыл бұрын Ақтөбе облысының экология департаменті басшысының орынбасары болып қызмет атқарған. Біз мемлекеттік қызметшінің Қауылжыр мен Шалқар мәселелерін ескеретініне үміттенеміз.
Бұл жоба, егер жүзеге асса, өзенді жойып, көлдің құрғауына әкеледі. Жоба 1 қарашаға дейін талқыланады, одан кейін қоғамдық тыңдаулар өтеді. Актөбе мен Шалқардың экоқорғаушылары тыңдалымдарға белсенді қатысуға дайын.
Қауылжыр өзені бөгеттермен қоршалған, соның салдарынан Шалқарға жеткілікті су жетпейді. Шалқардың өзегінің өзеннің екі тармағы пайда болады, бұл судың бір бөлігінің тарылуына және ағын судың көлге жетпеу қаупіне себеп болады.
Автор: Ренат Таипов
