Астана тұрғындары үшін экологиялық болашаққа бағытталған маңызды қадамдардың бірі – қоқысты бөлек жинау жүйесі. Қала көшелерінде орнатылған сары және жасыл түсті контейнерлер сұрыптау мәдениетін қалыптастыруға ықпал етуі тиіс еді. Алайда, бұл бастама ойдағыдай іске аспай, тұрғындардың еңбегі зая кетіп жатқаны байқалады. Мәселенің түп-тамырын анықтау мақсатымен NewTimes.kz тілшісі Алия Рахимова зерттеу жүргізді.
Астанада қоқысты сұрыптау жүйесі 2018 жылы енгізілді. Қала әкімдігі тұрғындарға қолайлы болу үшін сары түсті контейнерлерді құрғақ қалдықтарға (пластик, қағаз, шыны), ал жасыл түсті контейнерлерді тамақ және органикалық қалдықтарға арнады. Мақсат – қалдықтарды өңдеу тиімділігін арттырып, полигондарға түсетін қоқыс көлемін азайту.
Қаржыландырудың тоқтауы- негізгі себеп
2018-2022 жылдары сұрыпталған қоқысты жинау мен тасымалдау жұмыстары «Өндірушілердің кеңейтілген міндеттемелері» (ӨКМ) арқылы қаржыландырылды. Бұл механизм компанияларға арнайы техникалар сатып алуға мүмкіндік берген еді. Алайда, 2022 жылы Үкімет «ӨКМ Операторының» қызметін тоқтатты, соның салдарынан жүйеге бөлінетін қаржы қысқарды. Сонымен қатар, қоқыс жинау мен сұрыптау тарифтері 2020 жылдан бері қайта қаралған жоқ.
Тұрғын үйлердің көбеюі мен қоқыс көлемінің артуы компанияларды басты назарды уақытылы жинауға аударуға мәжбүрледі. Нәтижесінде, сұрыпталған қоқыс бір контейнерге біріктіріліп, бұрынғыдай аралас күйде полигонға жіберіледі. Қазіргі таңда қаладағы қоқыстың небары 5%-ы ғана сұрыпталады.
Қайта өңдеу мүмкіндігі шектеулі
2012 жылы салынған қоқысты өңдеу кешені тәулігіне 1,2 тонна қалдықты қабылдайды. Мұнда пластик секілді қайта өңдеуге жарамды материалдар іріктеледі, ал өңдеуге келмейтін қалдықтар тығыздалып, полигонға жөнелтіледі. Дегенмен, қоқысты алдын ала сұрыптау жүйесінің болмауы өңдеу тиімділігін айтарлықтай төмендетеді.
Сонымен қатар, қоқыс өңдеу кешені қазіргі уақытта жөндеу жұмыстарына байланысты уақытша жабылған. Оның 2025 жылға қарай қайта іске қосылуы жоспарлануда.
Соңғы жылдары елордада тереңдетілген қоқыс контейнерлерін орнату кеңінен қолға алынғанымен, бұл бастама сұрыптау жүйесінің тиімділігін төмендетіп отыр. Мұндай контейнерлер қоқысты бөлек жинауға арналмаған, ал бұл сұрыптау және қайта өңдеу жұмыстарын одан әрі қиындатады.
Taza Zher Capital компаниясының басшысы Бақдәулет Жұмағалиұлының айтуынша, қазір қоқыс бір жүк көлігіне аралас күйінде жиналады. «Сұрыптау жұмыстары зауытта жүзеге асады, сондықтан контейнерлердің түрі маңызды емес», – дейді ол.
Әкімдік не дейді?
Астана әкімдігі сұрыптау жүйесіндегі қиындықтарды мойындады. Қазіргі таңда қалалық қоқыс жинаумен төрт компания айналысады:
- Clean City NS – «Алматы» ауданы;
- Гор Ком Транс – «Байқоңыр» ауданы;
- Taza Zher Capital – «Есіл» және «Нұра» аудандары;
- Zero Waste- «Сарыарқа» ауданы.
Жалпы, қала бойынша 95 техника жұмылдырылған. Оның ішінде тек 14-і тереңдетілген контейнерлер үшін арнайы жабдықталған.
2023 жылы 1 423 жаңа контейнер орнатылды, ал 2024 жылы тағы 3 700 контейнер сатып алу жоспарланған. Бірақ қаржылық және инфрақұрылымдық мәселелер шешілмейінше, бұл контейнерлердің тиімділігі аз болатыны анық.
Айта кету керек, қоқыс жинау қызметін көрсететін компаниялар коммуналдық төлемдер есебінен қаржыландырылады. Қала әкімдігі тек қызмет көрсету бойынша байқау жариялап, оларды ұйымдастыруды жүзеге асыруда. Астаналықтар қоқыс шығарушы компанияларға көрсетілген қызмет үшін ақы төлейді. Қазіргі уақытта бір адамға қоқыс шығару қызметінің құны 414 теңгені құрайды.
Астанада қоқысты сұрыптау жүйесі қала тұрғындарының экологиялық жауапкершілігін арттыру үшін енгізілгенімен, оның тиімділігі әлі де назардан тыс қалған мәселе болып отыр. Тіпті, өз күш-жігерінің еш нәтиже бермей жатқанына көңілі толмағанынан қала тұрғындары сұрыптауға деген қызығушылықтарын жоғалтқан. Қоқыс әлі де араласып, жүйе өзінің негізгі мақсатын орындауға толыққанды қабілетсіз болып тұр.
Қалалық урбанист Дмитрий Димов қоқысты сұрыптау мәселесін былай сипаттайды:
« Өзгеріс байқалмайды. Әдемі контейнерлер пайда болды, бірақ іс жүзінде нақты нәтижелер жоқ. Мысалы, қоқыс сұрыптау контейнерлерінен қоқысты әртүрлі машиналармен тасымалдап жатқанын көрдіңіздер ме? Қалдықтар, бір-бірімен араласып, бір машинаға жүктеліп кетеді. Көшедегі контейнерлер де көз тартатындай, бірақ іс жүзінде бәрі бір жерге жиналады. Әрине, сұрыптау жүйесі бойынша қадамдар жасалып жатыр, бірақ жүйенің толыққанды жұмыс істеуі үшін нақты жауапкершілік алу керек».
Астана қаласында сұрыптау жүйесінің тиімсіздігіне байланысты көптеген мәселелер бар. Қазіргі уақытта тарифтер мен құрылымдық мәселелер толық шешілмеген, ал контейнерлер тек символикалық мәнге ие болып отыр. Сондықтан да қала тұрғындары қоқыс сұрыптау ісінде ешқандай тиімді нәтижелер көрмей, жүйеге сенімсіздік танытуда.
Экобелсенді Сания Аринова жүйенің тиімді жұмыс істеуі үшін бірнеше ұсыныс айтты:
- Қоқыс шығарушы компанияларға тұрақты қаржыландыруды қамтамасыз ету – бұл үшін тарифтер қайта қаралып, субсидиялар енгізілуі керек.
- Қоқысты бөлек тасымалдауға арналған арнайы маршруттар жасау – әртүрлі қалдықтарды бөлек тасымалдау үшін арнайы бағыттар мен техника қажет.
- Қалалықтар үшін ақпараттық бағдарламалар әзірлеу- сұрыптаудың маңыздылығын түсіндіретін және оны дұрыс жүзеге асыру жолдарын үйрететін бағдарламалар қажет.
Экологиялық белсенділер мен сарапшылардың пікірінше, жүйені қайта қалыпқа келтіру үшін:
- Қаржыландыруды тұрақтандыру және тарифтерді қайта қарау;
- Қоқысты бөлек жинауға арналған арнайы маршруттарды іске қосу;
- Тұрғындарға арналған ақпараттық-оқыту бағдарламаларын ұйымдастыру қажет. Сания Әринова: «Бүгінгі қиындықтарға қарамастан, бұл жүйе болашаққа бағытталған маңызды қадам. Егер дұрыс шешімдер қабылданса, қалдықтарды қайта өңдеу және жою тиімділігі артады»,- де, өз пікірін қосты.
Астанадағы қоқысты сұрыптау жүйесі әлі де жетілдіруді қажет етеді. Әзірге бұл тек жақсы бастама болып отыр. Жүйенің тиімді жұмыс істеуі үшін қаржы, инфрақұрылым және халықты ақпараттандыру мәселелерін шешу маңызды. Тек сонда ғана астаналықтардың еңбегі зая кетпей, экологиялық болашаққа нақты қадам жасалады.
